Ζητήματα διαλεκτικής

«Ένας νέος ορισμός της διαλεκτικής θα τη διαχώριζε από διατυπώσεις ολιστικού ή μεταφυσικού (αφηρημένου, παγιωτικού) χαρακτήρα και θα την τοποθετούσε σε ένα ταυτόχρονα θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο, όπου το πραγματικό δεν θα νοούνταν παρά ως ένα σύνολο σχέσεων, ποτέ οριστικών ούτε τελειωμένων. Μια τέτοια διαλεκτική θα ενεργοποιούσε, βέβαια, το στοιχείο της άρνησης, μα θα απέβαλε το ιδεαλιστικό της περίβλημα (ιδέα, ένα, ίδιο). Θα εξέφραζε την ένταση των αντίθετων και των αντιφατικών (των πρώτων σε πραγματικό, των δεύτερων σε λογικό επίπεδο) με την έννοια ότι θα δρούσε αποπαγιωτικά απέναντι τόσο στο σκεπτικισμό όσο και στο δογματισμό… Η άρνηση δεν εξαντλείται στο να αποκλείει το θετικό, αλλά το αναδημιουργεί πέρα από τα επιφανειακά όριά του, το καταστρέφει και το διατηρεί, και υπηρετεί τη διαλεκτική, στο μέτρο που λειτουργεί εναντίον του εαυτού της ως αφηρημένης ή άμεσης άρνησης και που θεμελιώνει την αντίφαση θεμελιώνοντας την υπέρβασή της. Η τελευταία υποβάλλει ένα αποστασιοποιημένο ον, απέναντι στο οποίο η απόσταση είναι δεσμός και με το οποίο δεν θα μπορούσε να υπάρχει σύμπτωση. Τούτο προετοιμάζει και μια ριζική αναθεώρηση των συνηθισμένων εννοιών υποκειμένου – αντικειμένου: δεν αρκεί μόνο να δούμε το αντικείμενο υποκειμενικά και το υποκείμενο αντικειμενικά, να διευθετήσουμε δηλαδή την κοινή ζωή των αντιθέτων με την επαναφορά της αντίφασης σε μια διαφορά σχέσεων. Χρειάζεται, πέρα από μια πρώτη »σχετικοποίηση», να διερευνήσουμε την αναγκαιότητα συνύπαρξης και περάσματος του ενός στο άλλο σε συγκεκριμένες συνθήκες. Ενώ η πάλη των αντιθέτων είναι ανυπόθετη και απόλυτη, η ενότητά τους εξαρτημένη και σχετική. Έτσι, κάθε ολοκλήρωση δεν μπορεί παρά να παραμένει ελλιπής, αφού δεν διαχωρίζεται από το γίγνεσθαί της, που εξ ορισμού ενέχει τη δύναμη αυτοαναίρεσης. Η πολιτική διάσταση της διαλεκτικής δε νοείται, λοιπόν, μακριά από την ιστορικότητά της».